المپیاد فیزیک
المپیاد فیزیک یک رقابت جهانی بین دانش‌آموزان زیر بیست سالی است که علاقه و توانایی زیادی به مباحث مربوط به فیزیک دارند. این المپیاد هر ساله هم در سطح کشوری و هم در سطح جهانی برگزار می‌شود و هدفش توجه ویژه به آموزش فیزیک و مقایسه‌ی سطح علمی بهترین دانش‌آموزان با همدیگر است. المپیاد فیزیک اولین بار در سال 1967 در کشور لهستان و بین دانش‌آموزان 5 کشور اروپای مرکزی برگزار شد. ایران هم از سال 1367 با اعزام یک تیم 5 نفره به المپیاد جهانی فیزیک پیوست و از آن سال تا سال 2019 توانسته افتخارات زیادی در این المپیاد به‌دست بیاورد. تیم‌های اعزامی ایران تابه حال توانسته‌اند برنده‌ی 128 مدال المپیاد جهانی فیزیک شوند. المپیاد فیزیک مثل المپیاد ریاضی به‌طور کاملا تئوری برگزار نمی‌شود و یک مبحثش به مسائل عملی و آزمایشگاه اختصاص دارد.
هدف از برگزاری المپیاد فیزیک
1- قرار است به کمک المپیادهای علمی مختلف مثل فیزیک، دانش‌آموزان مستعد شناخته شوند و مسیر همواری برای برای رشد و شکوفایی استعدادهایشان به‌وجود بیاید.
2- برگزاری بهتر و پرشورتر المپیاد فیزیک باعث می‌شود تا کتابهای مفیدی در زمینه‌ی فیزیک تالیف و ترجمه شوند و در اختیار دانش‌آموزان قرار گیرند.
3- دانش‌آموزان از طریق المپیاد فیزیک به این رشته علاقه‌مندتر می‌شوند و به‌احتمال زیاد برای ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی فیزیک اقدام می‌کنند.
4- روحیه‌ی انجام کارهای تیمی بین دانش‌آموزان تقویت می‌شود و اعتماد به‌نفس‌شان هم بالا می‌رود.
5- دانش‌آموزانی که در المپیاد فیزیک شرکت می‌کنند بعدا می‌توانند در رشته‌های مهندسی مختلف مثل مکانیک، عمران، هوافضا، برق و… موفق‌تر باشند.
6- برنامه ریزی برای المپیاد فیزیک کمک می‌کند دانش‌آموزان درک بهتری از وقایع طبیعی و پدیده‌های مختلف پیدا کنند.
7- المپیادهای دانش آموزی باعث ایجاد پویایی و تحول در علوم پایه می‌شوند و انگیزه‌ی دانش‌آموزان و معلم‌هایشان را بالاتر می‌برند.
سرفصل‌ها و مباحث اصلی
ریاضیات
زبان اصلی علم فیزیک، ریاضیات است و مفاهیم فیزیکی ازطریق ریاضی منتقل می‌شوند. بنابراین برای شرکت در المپیاد فیزیک باید دانش ریاضی قوی داشته باشید سعی کنید روی مباحث مشتق، دیفرانسیل و انتگرال مسلط شوید.
درادامه به معرفی منابع برای المپیاد فیزیک می‌پردازیم و منابعی برای مطالعه دروس ریاضی بهتان معرفی می‌کنیم.
مکانیک
مهم‌ترین مبحث المپیاد فیزیک بحث مکانیک است و 40درصد سوال‌های مرحله‌ی اول و دوم هم از این مبحث طرح می‌شوند. ازطرف دیگر مکانیک یکی از دو جزء اصلی سوالات در دوره‌ی تابستانی المپیاد فیزیک است. پس بهتر است شما هم برای آمادگی و برنامه ریزی درسی برای المپیاد فیزیک از این مبحث شروع کنید.
الکتریسیته و مغناطیس
سیالات و ترمودینامیک
تا چند سال پیش خیلی به مبحث سیالات و ترمودینامیک در المپیاد فیزیک توجه نمی‌شد ولی از ده سال قبل تا به‌حال به‌طور مداوم از این مبحث سوالاتی طرح می‌شود و از سال 1393 هم جایگزین مبحث الکترومغناطیس در دوره‌ی تابستانی شده است چون به دانش ریاضی کم‌تری نیاز دارد. در ادامه درمورد معرفی منابع المپیاد فیزیک بخش سیالات توضیح بیشتری دراختیارتان می‌گذاریم.
نور هندسی
از مبحث نور هندسی چند سوال در مرحله‌ی اول و دوم المپیاد فیزیک مطرح می‌شود. شما با این مبحث در کتاب علوم سال هشتم تاحدودی آشنا شده‌اید و اگر تاحدی روی هندسه1 دبیرستان مسلط باشید و در کنارش کمی خلاقیت را چاشنی کارتان کنید، حتما می‌توانید به سوالات مربوط به نور هندسی پاسخ دهید.
امواج و فیزیک نوین
آزمایشگاه فیزیک
مبحث آزمایشگاه فیزیک هم خیلی جذاب است و هم تا اندازه‌ی زیادی روی نتیجه‌ی مرحله‌ی دوم و سوم تاثیرگذار است. شما برای قبولی در مرحله‌ی دوم المپیاد نیاز دارید به 50 درصد سوال‌ها پاسخ درست بدهید؛ یعنی یا باید برای حدود 5 سوال تشریحی جواب دقیق و درست داشته باشید یا این‌که مثلا به 3 یا 4 سوال تشریحی درست جواب دهید و درکنارش یک سوال آزمایشگاه را هم به‌خوبی پاسخگو باشید که حالت دوم حالت راحت‌تر و دست‌یافتنی‌تری است.
آزمایشگاه فیزیک در تعیین رنگ مدال‌ها در دوره‌ی تابستانه هم خیلی موثر است؛ چراکه دانش‌آموزان در پاسخ به سوال‌ها و آزمون‌های تئوری خیلی عالی و تقریبا شبیه به هم عمل می‌کنند و تفاوت‌شان در مرحله‌ی آزمایشگاه تازه خودش را نشان می‌دهد.
توصیه‌ی ما به این است که از قبل مرحله‌ی دوم المپیاد، آزمایش‌های سال‌های قبل را درخانه و با ابزارهای مشابه انجام دهید و تکرار کنید تا از توانایی‌تان در اندازه گیری، برخورد با مسئله، تحلیل نتایج و… مطمئن شوید.
منابع مطالعه
منابع مبحث ریاضیات المپیاد فیزیک:
حساب و دیفرانسیل و انتگرال تالیف توماس/ مرکز نشر دانشگاهی
تقویت و اختلال در مکانیک نوشته‌ی حجت‌الله مظفری
بهتر است اول کتاب توماس را بخوانید و به مباحثش مسلط شوید و بعد از مدتی سراغ کتاب آقای مظفری بروید. فراموش نکنید نگاه ما در المپیاد فیزیک به مباحث ریاضی کمی متفاوت است. درواقع مفاهیم جدیدی مثل مفاهیم فیزیکی هم با مباحث ریاضی مخلوط می‌شوند و مفاهیم جدیدی خلق می‌کنند. مثلا در ریاضی همیشه دو با دو برابر است ولی در فیزیک ممکن مفهومی مثل جرم، اندازه و … کنار اعداد قرار بگیرند و در این‌صورت مفهوم جدیدی خلق کنند به‌طوری که دیگر دو با دو برابر نباشد.
معرفی منابع المپیاد فیزیک مبحث مکانیک
فیزیک هالیدی
مکانیک تالیف کلپنر / نشر دانشگاهی
بهتر است 5 فصل اول این کتاب را برای تسلط روی مباحث مکانیک مطالعه کنید.
فیزیک پایه تالیف ج.بلت/ انتشارات فاطمی
مباحث کتاب فیزیک پایه تاحدی شبیه مباحث فیزیک هالیدی و البته کمی سبک‌تر هستند و برای شروع یادگیری مکانیک می‌توانید از این کتاب استفاده کنید.
مکانیک کلاسیک نوشته‌ی مورین/ نشر نیاز دانش
مسائل فیزیک عمومی( جلد اول) نوشته‌ی ایرودوف
کتابهای مورین و ایرودوف بیشتر برای تمرین سوال‌های با سبک و سیاق المپیاد مناسب هستند و آموزش‌های مختصری دارند.
منابع مبحث الکتریسیته و مغناطیس
این کتاب درسنامه‌های خوبی درمورد مبحث الکتریسیته و مغناطیس دارد و پایان هر فصل هم مسائلی برای درک بهتر مباحث طراحی شده‌اند. البته مسئله‌های پایان هر فصل بیشتر جنبه‌ی محاسباتی و عددی دارند و چندان برای تمرین مباحث المپیاد مناسب نیستند بنابراین نیاز نیست خیلی رویشان تمرکز کنید.
الفبای الکتریسیته و مغناطیس نوشته‌ی یوسف صباغی و مهدی متقی‌پور/ انتشارات دانش پژوهان جوان
اگر این کتاب را خوب بخوانید و مباحثش را بفهمید می‌توانید به سوالات مرحله‌ی اول و دوم المپیاد فیزیک از مبحث الکتریسیته و مغناطیس پاسخ بدهید. مسائل مطرح شده در کتاب الفبای مغناطیس شبیه به مسائل المپیاد هستند و حل کردن‌شان می‌تواند برایتان مفید باشد.
فیزیک عمومی نوشته‌ی ایرودوف( جلد اول)
آشنایی با الکترودینامیک نوشته‌ی گریفیت/ مرکز نشر دانشگاهی
برای خواندن و فهمیدن مطالب این کتاب باید روی مباحث پیشرفته‌ی ریاضی تسلط خوبی پیدا کرده باشید. مطالعه‌ی این کتاب را برای آمادگی مرحله‌ی سوم المپیاد بهتان توصیه می‌کنیم.
منابع مربوط به مبحث سیالات و ترمودینامیک المپیاد فیزیک
فیزیک پایه تالیف بلت/ انتشارات فاطمی
مطالب این کتاب بسیار خوب است و مباحث مربوط به سیالات را خیلی مفهومی توضیح داده است. اگر درحال برنامه ریزی برای المپیاد فیزیک هستید مطالعه‌ی این کتاب را حتما در برنامه‌تان قرار دهید و با مباحث مربوط به سیالات و ترمودینامیک به‌طور پایه‌ای آشنا شوید
الفبای حرارت و سیالات نوشته‌ی مهدی تقی‌پور/ انتشارات دانش پژوهان جوان
مطالب و نکته‌های این کتاب را در هیچ کتاب دیگری پیدا نخواهید کرد و با مطالعه‌اش با مفاهیم مربوط به سیالات هم در سطح ساده و هم پیشرفته و سنگین آشنا خواهید شد.
مکانیک شاره‌ها نوشته‌ی دکتر آقامحمدی/ انتشارات دانشگاه الزهرا
در این کتاب به‌صورت تخصصی‌تر به مبحث سیالات و ترمودینامیک پرداخته شده است و برای درک مطالب کتاب باید دانش ریاضی قوی‌ای داشته باشید.
منابع مربوط به مبحث نور هندسی
الفبای نور هندسی نوشته‌ی مهدی متقی‌پور/ انتشارات دانش پژوهان جوان
المپیادهای فیزیک ایران( مرحله اول) جلد اول و دوم نوشته‌ی دکتر علی‌رضا صادقی‌راد و یوسف عباسی‌اصل/ انتشارات دانش پژوهان جوان
معرفی منابع المپیاد فیزیک برای مبحث آزمایشگاه فیزیک
آشنایی با اصول آزمایش‌های فیزیک نوشته‌ی علی‌رضا نوروزشاد/ انتشارات دانش پژوهان جوان
هرنکته‌ای که برای مبحث مربوط به آزمایشگاه فیزیک باید بدانید را در این کتاب پیدا خواهید کرد. مطالبی که به‌طور پراکنده ممکن است در کتابهای دیگر وجود داشته باشد در این کتاب به‌طور کامل می‌توانید ببینید و بخوانید.
منابع برای تمرین‌های بیشتر برای شرکت در المپیاد فیزیک
مسائل فیزیک روسیه تالیف آپتوتید/ انتشارات دانش پژوهان جوان
مسئله‌های پیکارجوی فیزیک تالیف علی فنونی/ انتشارات فاطمی
100 مسئله در فیزیک کلاسیک/ انتشارات فاطمی
200 مسئله شگفت‌انگیز فیزیک کلاسیک/ انتشارات فاطمی
مرحله‌ی اول المپیاد فیزیک
مرحله‌ی اول المپیاد فیزیک هر سال بهمن‌ماه برگزار می‌شود. دانش‌آموزان پایه‌ی دهم و یازدهم می‌توانند در این مرحله شرکت کنند. شرکت کنندگان باید به 30 تا 40 سوال تستی و حدود 7 تا 10 سوال با پاسخ‌های کوتاه، جواب بدهند.
مرحله‌ی اول المپیادفیزیک کمی با مرحله اول بقیه‌ی المپیادها فرق می‌کند. بعضی از سوال‌ها ممکن است پنج یا شش گزینه‌ای مطرح شوند و سوال‌های جواب کوتاه هم تقریبا طوری طراحی می‌شوند که پاسخ‌شان عددی بین یک تا صد باشد . برای قبولی در این مرحله باید روی تمام مباحث تسلط نسبی داشته باشید. مبحث مکانیک مهم‌ترین بخش مرحله‌ی اول به‌حساب می‌آید.
بین 1000 تا 1500 نفر در این مرحله پذیرفته می‌شوند و به مرحله‌ی بعدی می‌روند.
مرحله‌ی دوم المپیاد فیزیک
کسانی که در مرحله‌ی اول پذیرفته می‌شوند باید به فکر برنامه ریزی برای المپیاد فیزیک مرحله دوم باشند. این آزمون در اردیبهشت ماه برگزار می‌شود. شرکت کنندگان باید به 7 تا 10 سوال تشریحی و 1 سوال آزمایشگاه پاسخ بدهند. آزمون با سوال آزمایشگاه شروع می‌شود. دانش‌آموزان حدود 45 دقیقه وقت دارند باوسایل ساده‌ی آزمایشگاهی به این سوال جواب بدهند. پاسخ درست و کامل به این سوال برای قبولی مرحله‌ی دوم خیلی سرنوشت‌ساز است. بعد از پاسخ به سوال آزمایشگاه، نوبت به سوالات تشریحی می‌رسد. شرکت کنندگان حدود 3 ساعت وقت دارند به این سوالات جواب بدهند. حدود 40 تا 45 نفر از این مرحله عبور می‌کنند و می‌توانند به فکر برنامه ریزی برای المپیادفیزیک دوره‌ی تابستانه باشند.
مرحله‌ی سوم المپیاد فیزیک یا همان دوره‌ی تابستانه
سطح دوره‌ی سوم المپیادفیزیک خیلی از دو دوره‌ی قبلی بالاتر است. شرکت کنندگان حدود 8 تا 9 هفته در کلاس‌های موازی تئوری و عملی شرکت می‌کنند و با مباحث مکانیک، الکترومغناطیس، ترمودینامیک و… به‌طور پیشرفته آشنا می‌شوند. در انتها حدود 6 تا 8 آزمون تئوری و عملی برگزار می‌شود و به شرکت کنندگان مدال‌های مختلف تعلق می‌گیرد. 10 نفر اول برنده‌ی مدال طلا می‌شوند و بقیه مدال‌های نقره و برنز دریافت می‌کنند. بهتر است بدانید ضرایب آزمون‌های مرحله سوم باهم برابر نیستند و هرچه جلوتر می‌روید ضریب آزمون‌ها بالاتر می‌رود و سوال‌ها هم به‌مرور سخت‌تر می‌شوند. بخش تئوری 60درصد نمره را شامل می‌شود و بخش عملی 40 درصد در تعیین نمره‌ی نهایی تاثیر دارد. البته اختلاف نمره‌ی شرکت کنندگان در بخش عملی قابل‌توجه‌تر است و درواقع تفاوت بین دانش‌آموزان در همین مرحله‌ی عملی مشخص می‌شود.
مرحله‌ی چهارم المپیاد فیزیک
10 نفر برنده‌ی مدال طلا به‌مدت یک سال در کلاس‌های باشگاه دانش پژوهان جوان شرکت می‌کنند و بعد از آن 5 نفر برای شرکت در المپیاد جهانی فیزیک انتخاب می‌شوند.
مزایای دریافت مدال المپیاد فیزیک
دارندگان مدال طلای المپیاد فیزیک می‌توانند بدون شرکت در کنکور در هر رشته و دانشگاهی که دل‌شان بخواهد درس بخوانند.
دانش‌آموزانی که مدال نقره و برنز المپیاد فیزیک را دریافت می‌کنند از 20درصد سهمیه برای شرکت و قبولی در کنکور برخوردار می‌شوند. این افراد کافی است 20درصد حداقل تراز آخرین فرد قبولی در رشته و دانشگاه مورد علاقه‌شان را به‌دست بیاورند، تا بتوانند در رشته‌ی موردنظرشان ثبت‌نام کنند.
کسانی که در المپیاد فیزیک مدال می‌گیرند می‌توانند عضو بنیاد ملی نخبگان شوند و از مزایای متنوعش استفاده کنند.
مزایای عضویت در بنیاد ملی نخبگان عبارتند از:
آقایان می‌توانند از مزایای مربوط به خدمت سربازی بنیاد استفاده کنند و دوره‌ی سربازی‌شان را باعنوان سرباز نخبه و به‌صورت پروژه‌ای و کارمندی درمدت 3 تا 10 ماه بگذرانند.
بنیاد ملی نخبگان وام و تسهیلات کم‌بهره‌ای دراختیار المپیادی‌ها می‌گذارد.
اگر مدال المپیادفیزیک را داشته باشید می‌توانید با حمایت مالی و اعتباری بنیاد نخبگان در همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی خارج و داخل کشور شرکت کنید و شناخته شوید.
به‌علاوه کسانی که در المپیادفیزیک مدال می‌گیرند موقعیت‌های شغلی بهتری در آینده خواهند داشت و اگر بخواهند برای کار یا ادامه‌ی تحصیل مهاجرت کنند، موقعیت‌های بهتر و مناسب‌تری برایشان فراهم می‌شود.