باستان‌شناس فردی است که در محل‌های باستانی کاوش می‌کند، یافته‌ها را مورد مطالعه قرار می‌دهد و پس از تعیین ارزش مادی و معنوی و تخمین قدمت آثار، آنها را در بازارهای عتیقه به فروش می‌رساند.در گذشته‌ای نه چندان دور، جامعه ما چنین دیدگاهی نسبت به باستان‌شناس داشت. در واقع مردم باستان‌شناس را با 'عتیقه جمع‌کن' یا 'عتیقه‌فروش' یکی می‌دانستند. کاری که بسیاری از شاهزادگان و درباریان دوره قاجار و پهلوی به عنوان یک سرگرمی ساده، برای کسب درآمد بیشتر انجام می‌دادند. اما در حقیقت باستان شناس یک تاجر یا عتیقه جمع‌کن نیست. بلکه یک محقق است؛ محققی که شواهد لازم را برای تحقیقات خود از طریق بررسی ، پژوهش و کاوش در نقاط مختلف جهان که روزی محل تردد، سکونت یا هر نوع فعالیت انسانی بوده است، به دست می‌آورد و سعی دارد تا گذشته را براساس یافته‌های خود بازسازی کند. باستان‌شناسی از یک سو مسیر تاریخ راتعیین می‌کند و از سوی دیگر مادر تاریخ است. در واقع روشن‌کردن گذشته هر جامعه از نظر اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی یا مذهبی بدون مراجعه به نظر باستان‌شناسان دشوار یا حتی غیرممکن است.
توانایی‌های لازم :
باستان‌شناس باید علاقه‌مند به کار در طبیعت باشد؛ یعنی اگر جوانی عاشق کاوش و جستجو و کشف مجهولات و نقاط تاریک تاریخ گذشته نباشد، نمی‌تواند در این رشته موفق گردد. داشتن اطلاعاتی مناسب در زمینه تاریخ و جغرافیای ایران و کشورهای همسایه همچنین تسلط به زبان انگلیسی برای دانشجوی این رشته ضروری است.
موقعیت شغلی در ایران :
در حالی که ما تعداد قابل توجهی فارغ‌التحصیل باستان‌شناسی بیکار داریم، بسیاری از آثار باستانی کشور ما هنوز شناسایی و ثبت نشده است و حتی آثار ثبت شده نیز ، به خوبی حفظ یا معرفی نمی‌شوند. در حقیقت با وجود این که در کشور ما زمینه‌های ملی رشته باستان شناسی وجود دارد و باید حداقل در منطقه خاورمیانه، باستان‌شناسی ما حرف اول را بزند اما متأسفانه در زمینه مطالعات باستان‌شناسی بسیار ضعیف عمل می‌کنیم. به همین دلیل به داوطلبان آزمون سراسری توصیه می‌شود که اگر می‌خواهند وارد دانشگاه شوند تا بعد از لیسانس پول یا کار راحتی به دست بیاورند، رشته باستان‌شناسی را انتخاب نکنند؛ چون حداقل در سطح لیسانس موقعیت کاری این رشته بسیار محدود است. اما اگر عاشق و شیفته تاریخ، تمدن و فرهنگ کشورشان هستند، بدانند که این رشته آنها را راضی خواهد کرد.
درس‌های این رشته در طول تحصیل :
دروس پایه :
تاریخچه علم باستان‌شناسی، بررسی تمدن‌های باستانی از نظر قرآن کریم، جغرافیای تاریخی، اصول و مبانی انسان‌شناسی، اسطوره‌شناسی، تاریخ هنر از باستان تا آغاز اسلام، حفظ آثار باستانی، اصول و مبانی باستان‌شناسی.
دروس اصلی و تخصصی :
استخوان‌شناسی، باستان‌شناسی پیش از تاریخ ایران، ایران در آغاز شهرنشینی، باستان‌شناسی و هنر ایلام، باستان‌شناسی ایران در هزاره اول قبل از میلاد، باستان‌شناسی و هنر ماد و هخامنشی، باستان‌شناسی اشکانی، باستان‌شناسی ساسانی، باستان شناسی وهنر اسلامی، فلزکاری دوره اسلامی، باستان‌شناسی پیش از تاریخ بین‌النهرین، هنر و معماری بین‌النهرین در دوران تاریخی، باستان‌شناسی مصر باستان، باستان‌شناسی و هنر آسیای صغیر، سکه‌شناسی، شناخت مهر و تابلت، تاریخ هنر نقاشی در ایران، هنر یونان و روم باستان، حفاظت اشیاء باستانی، باستان‌شناسی و هنر سرزمین‌های اسلامی، سیر تحول خطوط و خواندن کتیبه‌های اسلامی، کتاب آرایی، هنر خاور دور، هنر هند باستان، خواندن خطوط باستانی، تکنیک و هنر سفالگری، طراحی و ترسیم مدارک باستانی، روش کاوش، موزه‌داری، کاوش در محل، طبقه‌بندی سفال، بررسی آثار باستانی، خواندن متون باستان‌شناسی، باستان‌شناسی و هنر قلمرو غربی اسلامی