معرفت به معناي شناخت است. شناختي كه اولين مرحله از آشنايي و قدم گذاشتن در مسير قرب‌الهي است و هرچه معرفت بيشتر و وسيع‌تر گردد؛ آشنايي و قرب كاملتر خواهد شد تا جايي كه پيوسته قلب انسان وابسته به خداي متعال مي‌شود و در همه حال متوجه او خواهد بود و مي‌تواند راهنماي رحمت و نماينده مهرباني و بخشش الهي گردد. هدف از رشته الهيات و معارف اسلامي قدم گذاشتن در همين مسير است. قدم گذاشتن در مسيري كه به ياري مطالعه، تحقيق، پژوهش و تلاش و توكل مي‌توان به شناخت خود و خداوند دست يافت. اين رشته داراي شش گرايش علوم قرآن و حديث، فقه و مباني حقوق اسلامي، فقه شافعي، تاريخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامي، فلسفه و حكمت اسلامي و اديان و عرفان است.
گرايش علوم قرآن و حديث:
در گرايش علوم قرآن و حديث دانشجويان 12 واحد تفسير قرآن كريم مي‌گذرانند كه در اين 12 واحد با شأن نزول، مفهوم آيات و تفسيرهاي مهم قرآن كريم آشنا مي‌شوند. همچنين دانشجويان 12 واحد درسي در زمينه علوم قرآني مطالعه مي‌كنند كه در اين 12 واحد با علوم خاصي كه هر پژوهشگر قرآن بايد با آنها آشنا باشد مثل مبحث مجمل و مبين، منطوق و مفهوم، آشنا مي‌شوند كه لازمه فهم و درك قرآن و تفسير و تبيين آن است. علاوه بر مباحث قرآني دانشجويان اين گرايش در بخش حديث، با علم‌الحديث، درايـ¹الحديث، فقه‌الحديث، مجامع حديثي شيعه و اهل تسنن و اصطلاحات حديث آشنا مي‌شوند؛ يعني دانشجويان به طور اجمالي تاريخ تطور، تحول و پيدايش علم حديث از ديدگاه اهل تشيع و تسنن، معنا و مفهوم اصطلاحات علم حديث و مفهوم و محتواي احاديث را مطالعه مي‌كنند.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل :
دروس مشترك در گرايش‌هاي مختلف الهيات و معارف اسلامي:
تاريخ اسلام ، منطق ، صرف و نحو عربي كاربردي، اعراب قرآن، ترجمه عربي به فارسي و فارسي به عربي ، قرائت و درك مفاهيم متون فقهي و تفسيري، قرائت و درك مفاهيم متون عرفاني، قرائت و درك مفاهيم متون معاصر، قرائت مطبوعات واستفاده از راديو و تلويزيون، مكالمه و محاضره ، علوم بلاغي، تاريخ زبان وفرهنگ عربي، روش تحقيق ، مباني جامعه‌شناسي، زبان تخصصي ، مبادي فقه، مبادي اصول، آشنايي با علوم اسلامي (عرفان و فلسفه)، فقه مقدماتي ، آشنايي با اديان بزرگ، تفسير .
دروس تخصصي گرايش علوم قرآن و حديث :
تاريخ قرآن، تاريخ تفسير قرآن كريم ، تاريخ حديث ، درايـ¹الحديث ، فقه‌الحديث، علوم قرآني ، تفسير قرآن كريم ، تأثير قرآن كريم در پيدايش علوم ادبي، مروري بر نهج‌البلاغه، علوم بلاغت.
گرايش فقه و مباني حقوق اسلامي:
گرايش فقه و مباني حقوق اسلامي، وظايف و حقوق انسان را از ديدگاه تشريعات الهي بيان مي‌كند، حقوقي كه از روي حكمت و بر روي محور مصالح خردمندانه است و در زمينه رابطه ميان انسان و خدا، رابطه انسان‌ها با يكديگر يا وظايف انسان نسبت به خود و طبيعت مي‌باشد. از همين جا مي‌توان متوجه تفاوت ميان رشته فقه و مباني حقوق اسلامي و رشته حقوق در مفهوم عام آن شد. زيرا رشته حقوق، اصولي را بيان مي‌كند كه از نظر عقل و عرف بشري، رعايت آنها در زندگي براي ايجاد نظم و امنيت لازم است. اصولي كه امكان دارد طبق تشخيص عقل، مصلحت موقت اما فوري داشته باشد. اما فقه بيانگر مصالحي است كه در تكامل انسان تأثير دارد. بنابراين از نظر حقوق اسلامي، اصول و قوانين نبايد تنها عامل نظم و امنيت باشد، بلكه بايد انسان را نيز به كمال برساند. از اين بابت احكام فقهي ممكن است كه اعتبار جاودانه داشته باشند.
دروس تخصصي گرايش فقه و مباني حقوق اسلامي:
فقه ، فقه مقارن ، اصول فقه ، آيات الاحكام ، تاريخ فقه و فقها ، احاديث فقهي ، حقوق جزاي خصوصي اسلام، حقوق بين‌الملل اسلام، آيين دادرسي در اسلام ، حقوق جزاي عمومي اسلامي، قواعد فقه مدني، حقوق خانواده، كليات حقوق، حقوق تطبيقي .
گرايش فقه شافعي:
بسياري از دروس اين گرايش با گرايش فقه و مباني حقوق اسلامي يكسان است. در گرايش فقه شافعي احكام عملي اسلام مانند عبادت، معاملات، مناكحات، جزا، قضا و شهادت و همچنين اصول از ديدگاه مذهب شافعي آموزش داده مي‌شود. گفتني است كه گرايش فقه شافعي تنها از بين داوطلبان اهل سنت، دانشجو مي‌پذيرد.
گرايش تاريخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامي:
گرايش تاريخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامي، دانشجويان را با تاريخ و جغرافياي ممالك اسلامي آشنا مي‌كند؛ يعني دانشجويان با فرهنگ، عادات و رسوم مسلمان‌هاي نقاط مختلف جهان از جمله مسلمان‌هاي آسياي جنوب شرقي، شمال آفريقا، اروپا و آمريكا آشنا مي‌شوند. همچنين با تاريخ اسلام از زمان ظهور پيامبر اكرم تا زمان حال، تاريخ تشكيلات اسلامي (آشنايي با نظام و تشكيلات دولت‌هاي مسلمان اعم از نظام مالي، نظام اداري، تشكيلات سياسي و ...) تاريخ علوم (علوم عقلي و نقلي كه از اسلام زاده شده است) تاريخ ناحيه‌اي، تاريخ سال شمار، مآخذ شناسي تاريخي (شناخت منابع و مآخذ تاريخي)، تاريخ نگاري (آشنايي با شيوه‌هاي تاريخ نگاري در اسلام و انواع تاريخ‌نگاري اعم از وقايع نامه، معاجم الرجال، طبقات، احوال بلاد، احوال امم و ...) تاريخ هنر معماري اسلامي و تاريخ آموزش و پرورش اسلامي آشنا مي‌گردند.
دروس تخصصي گرايش تاريخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامي:
وضع كنوني جهان اسلام، تاريخ نگاري در اسلام، تاريخ هنرهاي اسلامي، تاريخ اسلام از آغاز خلافت عباسي تا پايان آل بويه، تاريخ اسلام از سلاجقه تا سقوط بغداد، تاريخ اسلام در مصر و شام ، تاريخ اسلام در مغرب و اندلس، كليات فرهنگ و تمدن اسلامي، تاريخ تشكيلات اسلامي ، متون تاريخي ، اسلام در برخورد با غرب و استعمار، اسلام‌شناسي در غرب ، متون جغرافيائي، تاريخ آموزش و پرورش در اسلام ، جغرافياي تاريخي اسلام ، تاريخ علوم در اسلام ، تاريخ تشيع .
گرايش فلسفه و حكمت اسلامي :
در تاريخ علم و انديشه، ما براي رسيدن به حقيقت و آگاهي از راز هستي و آفرينش به دو راه اصلي و اساسي بر مي‌خوريم، راه عقل و راه عشق. در تاريخ فلسفه و عرفان اسلامي نيز اين دو راه وجود دارد و براي كشف حقيقت، هر دو روش كشف و شهود و استدلال و منطق مورد توجه بوده است. در اين ميان طرفداران اصالت عقل معتقدند كه مي‌توان با استدلال و برهان به معرفت و شناخت رسيد و از راز آفرينش آگاهي يافت. اعتقادي كه در گرايش فلسفه و حكمت اسلامي نيز با آن روبرو مي‌شويم و در واقع دانشجويان اين گرايش به مطالعه و پژوهش در اين زمينه مي‌پردازند و نظام آموزشي آنها برپايه مطالعه مكاتب فلسفي مثل مشّاء، اشراق يا ملاصدرا استوار است.
دروس تخصصي گرايش فلسفه و حكمت‌اسلامي:
فلسفه اسلامي ، كلام ، حكمت عملي ، منطق ، تاريخ فلسفه اسلامي ، تاريخ فلسفه غرب ، متون فلسفي به زبان خارجي ، عرفان .
گرايش اديان و عرفان:
در گرايش اديان و عرفان دانشجويان با تاريخ ظهور و گسترش اديان زنده (ادياني كه هنوز پيروان بسياري دارند) آشنا مي‌شوند و سه بخش اساسي احكام و آداب، عقايد و اخلاق را در هر ديني مطالعه مي‌كنند. البته در اين مطالعه شخص پژوهشگر در صدد اثبات حقانيت يا بطلان دين خاصي نيست بلكه در صدد شناسايي و درك مواضع مشترك مي‌باشد. اديان زنده‌اي كه دانشجويان مطالعه مي‌كنند، براساس خاستگاه آنها به سه گروه زير تقسيم مي‌شود:
الف) اديان خاورميانه كه شامل اديان سامي؛ يعني يهوديت، مسيحيت و اسلام مي‌شود كه پيامبران آنها نسلشان به حضرت ابراهيم مي‌رسد و دين زرتشت كه خاستگاه آن ايران است.
ب) اديان خاور دور كه اديان كشورهاي چين و ژاپن است و شامل 'كنفوسيوس'، 'تائو' و 'شين‌تو' مي‌گردد.
ج) اديان شبه جزيره هند كه عبارتند از:
هندو، بودا و جين. همچنين دانشجويان اين گرايش عرفان را به عنوان يكي از مباحث مقايسه‌اي در اديان مطالعه مي‌كنند و با ادبيات عرفاني اسلام آشنا مي‌شوند.
دروس تخصصي گرايش اديان و عرفان :
معارف شيعه، تاريخ فرق اسلامي، تاريخ فلسفه اسلامي، تاريخ فلسفه غرب، كليات علم كلام، تفسير عرفاني قرآن، متون عرفاني فارسي، تاريخ تصوف، متون اديان و عرفان به زبان خارجي، اديان ابتدايي و قديم، اديان ايران قبل از اسلام، دين يهود و مسيحيت، اديان هند، دين بودا و خاور دور، روش‌شناسي اديان .
توانايي‌هاي لازم :
هر دانشجوي رشته الهيات و معارف اسلامي بايد به زبان و ادبيات عرب مسلط بوده و به آن علاقه‌مند باشد چرا كه براي ورود به وادي قرآن و حديث و مطالعه تاريخ و تمدن كشورهاي مسلمان و كتب عرفاني و فلسفي اسلامي يا تحقيق و مطالعه بر روي فقه و مباني حقوق اسلامي آشنايي با عربي يك ضرورت اجتناب‌ناپذير است. همچنين دانشجوي اين رشته لازم است كه با زبان انگليسي آشنا باشد تا بتواند معارف اسلامي را بسط و گسترش دهد و در اين زمينه تبليغ كند. اين آشنايي براي دانشجويان گرايش اديان و عرفان ضروري‌تر است چون كتب مذهبي اديان ديگر به زبان عربي نوشته نشده است و براي مطالعه اين كتب بايد حداقل به زبان انگليسي به عنوان زبان بين‌المللي مسلط بود. در ضمن دانشجوي اين رشته بايد مسائل و مباحث يا وقايع تاريخي را به خوبي تجزيه و تحليل كند نه اينكه تنها به حجم محفوظات خود بيفزايد.
موقعيت شغلي در ايران :
فارغ‌التحصيل گرايش علوم قرآن و حديث مثل فارغ‌التحصيلان ساير رشته‌ها با مشكل بازار كار روبرو است اما با اين وجود يك فارغ‌التحصيل توانمند مي‌تواند در مراكز پژوهشي مثل دائر¸المعارف‌ها و پژوهشگاه علوم انساني يا مراكز آموزشي فعاليت كند. فارغ‌التحصيل گرايش فقه و مباني حقوق اسلامي موقعيت كاري بيشتري دارد. چرا كه اين گرايش جنبه كاربردي دارد. براي مثال مي‌تواند به عنوان وكيل دادگستري، مشاور حقوقي و كارشناس حقوقي فعاليت كند يا دفترخانه اسناد رسمي و دفتر ازدواج و طلاق داير نمايد. فارغ‌التحصيل خوب و توانمند گرايش تاريخ و تمدن اسلامي نيز مي‌تواند در وزارت امور خارجه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مشغول به كار گردد و اگر اهل قلم باشد به كارهاي پژوهشي و نوشتن كتاب‌هاي تاريخي روي آورد. با توجه به نوع دروس گرايش اديان و عرفان، فارغ‌التحصيل اين گرايش نيز بايد در وزارت امور خارجه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان تبليغات اسلامي و سازمان‌هاي مشابه فعاليت كند اما متأسفانه اكثر مسؤولان با اين رشته و توانمندي فارغ‌التحصيلان آن آشنا نيستند و تصور مي‌كنند كه نيازي به شناختن اديان ديگر و گفتگو با آنها نيست و اگر هم در بعضي از مراكز در اين زمينه تلاش مي‌شود، اين گفتگوها عميق و بنيادي نيست و در نتيجه اثر بخش نمي‌باشد. البته در حال حاضر بعضي از مراكز پژوهشي غيردولتي مثل 'مؤسسه گفتگوي اديان' در اين زمينه فعاليت مي‌كنند و تعدادي از فارغ‌التحصيلان اين گرايش نيز جذب مراكز فوق شده‌اند، اما در بخش دولتي در اين زمينه كار چشمگيري انجام نشده است.